عنوان حقوقی بیمه

گرچه اصولاًبين عقدو قرارداد اختلافي نيست و بحث درباره اينكه فرضاًبيمه عقد يا قرارداد است متضمن هيچ فايده عملي نيست. معذالك اگر هم بنظر بعضي از حقوقدانها بين عقد و قرارداد وحتي بين تعهد ناشي از قرارداد و عقد اختلاف باشد بدلايل زير بيمه را بايد در زمره عقد به حساب آورد: 1-به موجب ماده 183 قانون مدني ” عقد عبارتست ازاينكه يك يا چند نفر درمقابل يك يا چند نفر ديگر تعهد بر امري نمايند ومورد قبول آنها باشد.اين تعريف درحقيقت الگو و قالبي است براي تميز و تشخيص عقد از غير ازآن. عمليات بيمه اي بدرستي دراين قالب مي گنجد. 2-وقتي قانونگذار خود درمقابل تعريف بيمه عنوان عقد به آن داده ، درعقد بودن آن جاي ترديد باقي نمي ماند. 3-بيمه گر موسسه اي است كه در برابر بيمه گزاران آثار مجموعه اي از حوادث رابعهده مي گيرد تا دربرابر حق بيمه دريافتي براساس قوانين آمار و احتمالات جبران خسارت كند يا وجه معيني بپردازد يا خدمات مورد توافق را انجام دهد. و==یژگی های عقد بیمه== 1-عقد بيمه ، عقدي است لازم براساس ماده 185 قانون مدني، عقدي لازم است كه هيچ يك از طرفين معامله حق فسخ آن را نداشته باشند مگر درموارد معينه. يعني بمحض اينكه عقد بصحت انجام شد طرفين ملزم به ايفاي تعهدات ناشي ازعقد مي باشند بنا به حكم ماده 219 قانون مدني” عقودي كه بر طبق قانون واقع شده باشند بين متعاملين وقائم مقام آنها لازم الاتباع است مگراينكه برضاي طرفين اقاله يابعلت قانوني فسخ شود،” بطور كلي هر عقدي لازم است مگر آنكه دليلي بر جايز بودن آن وجود داشته باشد. عقدي جايز است كه هر يك از طرفين معامله ميتوانند به تنهائي نسبت به فسخ آن تصميم گيري نمايند، بارزترين اين نوع عقد، عقد وكالت است. عقد بيمه، عقدي است لازم، يعني بيمه گر و بيمه گزار پس ازوضع قرارداد حق ندارند معامله را برهم بزنند مگر درمواردي كه قانون معين كرده. مانند شرايطي كه قانون بيمه درمواد 12،16،17 براي بيمه گر اين حق را قايل شده و يا برضايت طرفين. نتيجه لازم بودن عقد بيمه اين است كه بيمه گر به محض انعقاد قرارداد ملزم است درصورت تحقق خطرحسب موردخسارت وارده رابه بيمه گزار پرداخته وياوجه معيني بپردازد و بيمه گزار نيزملزم بپرداخت حق بيمه مي باشد.بطوريكه،چنانچه بيمه گزارحق بيمه رانپردازد،علي الاصول بيمه گر حق دارد از طريق قضائي وي را وادار به پرداخت حق بيمه نمايد. تنها استثنائي كه درباره عقد بيمه وجود دارد، درمورد بيمه عمر است. عقد بيمه در مورد بيمه عمر از طرف بيمه گزار جائز است و يا بر تعهد بيمه گزار در بيمه عمر آثار عقد جايز مترتب خواهد بود. 2-بيمه عقدي است كه از طرف بيمه گزار منجر و از طرف بيمه گر اغلب معلق وگاهي منجز است. طبق ماده 189 قانون مدني عقد منجز آن است كه تاثير آن برحسب انشاء موقوف برامر ديگري نباشد والا معلق خواهدبود. يعني اگر عقد بمحض انعقاد آثارآن ظاهرشود منجز خواهد بود و چنانچه بروز آثار آن بستگي به امر ديگري داشته باشد معلق خواهد بود. عقد بيمه هم بمحض انعقاد، ازطرف بيمه گزار منجز است و انجام تعهد بيمه گزار كه مهمترين آن پرداخت حق بيمه است مشروط وموكول به امرديگري نيست. اما تعهد بيمه گر اغلب تعهدي است معلق، يعني انجام تعهد بيمه گر موكول و مشروط است به اينكه خطر موضوع بيمه تحقق يابد.تازماني كه خطر واقع نشده بيمه گر هم تعهدي ندارد كه انجام دهد. بنابراين جز درموارد محدودي مثل بيمه عمر مختلط كه بيمه گر در هرحال بايد سرمايه مورد تعهد را بپردازد (منتهي زمان پرداخت و اينكه سرمايه بيمه را به شخص بيمه گزار و يا ذينفع پرداخت نمايد مشخص نمي باشد) تعهد بيمه گر نيز جنبه منجز و قطعي دارد درساير موارد تعهد بيمه گر تعهدي است معلق. 3-بیمه عقدی است اتفاقی بعلت همين خاصيت معلق بودن تعهد بيمه ، عقد بيمه را عقدي اتفاقي شناخته اند، يعني انجام تعهدبيمه گر اغلب محتمل و جنبه اتفاقي دارد. دراين حالت نه تنها انجام تعهد بيمه گر امري احتمالي است وبيمه گردرصورتي تعهدخودرا انجام خواهد داد كه خطرموضوع بيمه تحقق يابد، بلكه درمواردي مثل بيمه عمر، انجام تعهد بيمه گزار هم جنبه احتمالي دارد. در اين نوع بيمه، بيمه گزارمكلف است هرسال حق بيمه مقرررابه بيمه گر بپردازد، اماپرداخت مستمرحق بيمه ازطرف بيمه گزار موكول براين است كه بيمه گزار تاپايان مدت بيمه درقيد حيات باشد. چه بسا بيمه گزار بعداز شروع اعتبار بيمه و پرداخت يك يا چند قسط حق بيمه فوت نمايد، در اينصورت انجام تعهد بيمه گزار احتمالي بوده و برعكس تعهدبيمه گر جنبه قطعي داشته و بافوت بيمه گزار پرداخت بقيه اقساط حق بيمه منتفي خواهد شد. بايدتوجه داشت مساله احتمالي بودن تعهد طرفين بويژه بيمه گر،نه تنها وجه تمايزعقد بيمه از ساير عقود است، بلكه احتمالي بودن تعهد اساس كاربيمه بويژه مبناي تعيين حق بيمه است. 4-عقد بيمه، عقدي است دوطرفه و معوض: عقد بيمه ، عقدي است دوطرفه، يك طرف بيمه گر و طرف ديگر بيمه گزار و معوض است چون مابازاء تعهد يك طرف، تعهد طرف ديگراست. 5-بيمه عقدي است مبتني بر حسن نيت: بدون شك كليه قراردادها بايد برحسن نيت استوارباشد و لزوم انعقاد هر قراردادي وجود حسن نيت ازناحيه طرفين است. لكن ازآنجا كه كاربيمه گر فروش اطمينان است. حسن نيت دربيمه از درجه اهميت بيشتري برخوردار است. حاكميت حسن نيت از قبل از انعقاد قرارداد وهنگام تماس مقدماتي بين بيمه گر و بيمه گزار و ارائه اطلاعات مورد نظر بيمه گر توسط بيمه گزار شروع و درجريان اعتبار بيمه نامه و هنگام وقوع حادثه و مطالبه خسارت از طرف بيمه گزار مورد توجه قرار دارد. درحقيقت طبيعت معاملات بيمه اي حكم مي كند،بيمه گر مقدار زيادي برحسن نيت بيمه گزار و اطلاعاتي كه بيمه گزار دراختيار او مي گذارد متكي باشد. لذا اگر ثابت شود بيمه گزار فاقد حسن نيت لازم براي قرارداد بيمه بوده نتايج نامساعدي ببار خواهد آورد كه گاهي به بطلان قرارداد بيمه منجر مي شود. دراينجا لازم است به دو نكته مهم و ضروري اشاره گردد: 1-طبق اصل برائت و اصل صحت، فرض برحسن نيت است. بنابراين وجود حسن نيت نيازي به اثبات ندارد، بلكه خلاف آن يعني سوء نيت را بايد ثابت كرد. 2-به اين جهت در بيمه بر لزوم حسن نيت، بويژه از ناحيه بيمه گزار تاكيد شده است، كه فقدان حسن نيت از طرف بيمه گزار و سوء استفاده او از بيمه ، ازقبيل كتمان حقايق و اظهارات نادرست وسعي در دريافت خسارت بيش از ميزان واقعي آن، نه تنها تخطي به حقوق بيمه گر كه موجب تضييع حقوق ساير بيمه گزاران خواهد بود.

شرایط اساسی عقد بیمه

درماده ۱۹۰ قانون مدنیچهارشرط اساسی زیر: ۱-قصد و رضای طرفین ۲-اهلیت طرفین

۳-موضوع معین ۴-مشروعیت جهت معامله

قصد و رضای طرفین: طرفین قرارداد یعنی بیمه گر و بیمه گزار باید قصد و اراده انجام بیمه را داشته باشند و رضایت آنها نباید معلول یا معیوب باشد. دراینجا ممکن است سئوالی درباره بیمه‌های اجباری مطرح شود، زیرا در بیمه‌های اجباری اغلب بیمه گزاران و گاهی بیمه گران رضایت کامل ندارند. به این سئوال چنین پاسخ داده می‌شود. چون بیمه‌های اجباری برمبنای مصلحت و منافع اجتماع برقرارمی شود مصلحت جامعه بررضایت شخص بیمه گزارمرجح است واصولاطبق ماده ۲۰۷ قانون مدنی ملزم شدن شخص به انشاء معامله به حکم مقامات صالحه قانونی اکراه محسوب نمی‌شود. اهلیت طرفین: ۱-اهلیت بیمه گر براساس قانون ودرقالب شرکتهای سهامی عامایرانی روشن و بدون ابهام است. ۲-اهلیت بیمه گزار. ماده ۲۱۱ قانون مدنی اعلام می‌دارد: برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند. 3-بموجب ماده ۲۱۲ قانون مدنی، بالغ کسی است که ۱۸ سال تمام داشته باشد، عاقل کسی است که مجنون نباشد و رشید کسی است که قوه تمیز داشته و خوب و بد خود را تشخیص دهد. موضوع معین: موضوع قرارداد بیمه باید مشخص و معلوم باشد، یعنی طرفین دقیقاً” باید مشخص نمایند هرکدام چه تعهدی را نسبت بطرف مقابل بعهده می‌گیرند. مشخص شدن موضوع بیمه از نظر حقوقی: درهنگام انعقاد قرارداد، تعهد یک طرف یعنی بیمه گزار معلوم است. یعنی پرداخت مبلغی مشخص بعنوان حق بیمه. حال چنانچه تعهد طرف دیگر یعنی بیمه گر را پرداخت خسارت بدانیم، باتوجه به اینکه میزان تعهد بیمه گر حسب دامنه خطر موضوع بیمه متغیر خواهد بود (ازصفرتا صد درصد سرمایه بیمه) موضوع عقد نامعلوم خواهد بود. لذا در ارتباط با بیمه گر موضوع عقد تامین (اطمینان خاطر) است که بیمه گر به بیمه گزار می‌دهد و به این اعتبار هم خطروهم حداکثر تعهدی را که بیمه گر بعهده خواهد گرفت معلوم و معین است. مشخص شدن موضوع بیمه از منظر فنی: دراین حالت چهار مشخصه زیر برای روشن شدن موضوع بیمه یعنی ایفای تعهدات بیمه گر بدرستی، بایدمد نظر قرار گیرد. چه چیزی بیمه می‌شود. مال، شخص و یا مسئولیت درمورد مال، منقول و یاغیر منقول است. مشخصات فنی آن چیست ارزش آن چقدر است مقدار آن از نظر کمی و کیفی چه میزان است در مورد انسان، مشخصات فردی شخص بیمه شده چیست زن است یا مرد سن وسال فرد سرمایه مورد تعهد بیمه گر و هم چنین است در مورد مسئولیت، نوع مسئولیت سرمایه مورد تعهد بیمه گر و بطور کلی هر عاملی که به مشخص شدن وجه تمایز، مال، شخص بیمه شده و مسئولیت مورد تعهد کمک می‌نماید بایستی مدنظر قرار گیرد. مکان مورد بیمه در بیمه نامه می‌بایستی دقیقاً” مشخص باشد. مکان مورد بیمه دربیمه‌های منقول مانند بیمه اتومبیل و اشخاص محدوده جغرافیایی است، در بیمه‌های آتش سوزی، مهندسی ومسئولیت موقعیت جغرافیایی و در بیمه‌های باربری، نوع وسیله حمل (هواپیما، کشتی، قطارو یا کامیون) و محل استقرار کالا (روی عرشه و یا در انبار کشتی) و مسیر حمل را شامل می‌شود. مدت اعتبار بیمه (ابتدای و انتهای زمان بیمه) می‌بایست مشخص گردد. در کلیه رشته‌های بیمه می‌بایست دقیقاً زمانی برای شروع و پایان بیمه نامه در نظر گرفته شود. بیمه گر تنها در مقابل حوادثی که در فاصله زمانی ابتدای و انتهای بیمه تحت پوشش اتفاق می‌افتد متعهد می‌باشد. زمان شروع بیمه نامه به استثنای بیمه‌های باربری که با شروع سفر، آغاز می‌گردد، در تمامی بیمه نامه‌ها باذکر ساعت و دقیقه مشخص می‌گردد و زمان خاتمه بیمه نیز به غیر از بیمه‌های باربری که با خاتمه سفر و تعیین ضرب الاجلی برای بیمه کالاهای وارداتی صورت می‌پذیرد و در بیمه نامه‌های عمر بشرط فوت که با فوت بیمه شده خاتمه می‌پذیرد در سایر رشته‌های بیمه با ذکر ساعت و دقیقه می‌بایست مشخص گردد. ۴-در قرارداد بیمه می‌بایست دقیقاً خطرهای تحت پوشش ذکر گردد. با توجه به اینکه خطریکی از ارکان اساسی بیمه است که از یک سو عامل اصلی نگرانی بیمه گزار و از دیگر سو مبنای اصلی تعیین حق بیمه برای بیمه گر می‌باشد، بایستی دقیقاًمشخص گردد. بعبارت دیگر می‌بایست خطرهای تحت پوشش و تعهدات بیمه گر در قبال آن بوضوح تعریف و مشخص گردد. این امردرشرایط عمومی و خصوصی و سایرشرایط پیوست بیمه نامه‌ها تحقق می‌پذیرد.

مشروعيت جهت معامله

علت انعقاد عقد بيمه مانند ساير عقود مي بايست داراي مشروعيت قانوني باشد. بيمه گر هيچگاه متعهد جبران خسارت ناشي از عمد توام با سوء نيت بيمه گزار نمي باشد. مشروعيت و عدم مشروعيت نوع معامله همواره توسط قانون تعيين مي گردد. بعنوان مثال : ممكن است در يك برهه زمان ورود كالائي خاص به كشور ممنوع اعلام گردد. لذا ورود كالاي مزبور حكم قاچاق داشته و بالطبع بيمه نمودن آن نيز مشروعيت قانوني ندارد. چنانچه ورود همين كالا در برهه زماني ديگر آزاد اعلام گردد و يا درزمان ممنوعيت آن بعضي از سازمانها و ارگانها داراي مجوز ورود باشند. انعقاد قرارداد بيمه پس از آزاد اعلام شدن آن و يا براي سازمانهاي داراي مجوز ورود، واجد مشروعيت بوده و صدور بيمه نامه بلامانع است. پايان قرارداد بيمه: درقراردادهاي بيمه چهار حالت مي توانند موجب ختم اعتبار بيمه نامه شوند: 1-پايان مدت اعتبار بيمه نامه 2-فسخ قرارداد بيمه مي تواند طبق موارد معينه در قانون و يا رضايت طرفين فسخ و پايان پذيرد. لازم بذكراست كه طبق اصول حقوقي حاكم برقراردادها، چنانچه قراردادي درطول مدت اعتبار فسخگردد،تعهدطرفين تازمان فسخ بقوت خود باقي بوده ولي اززمان فسخ به بعد ديگرآثاري برآن مترتب نخواهد بود. بدين ترتيب كه در صورت فسخ قراردادبيمه، بيمه گر ملزم به برگشت حق بيمه از زمان فسخ تا پايان قرارداد خواهد بود و درمقابل هيچگونه تعهدي نسبت به جبران خسارت بعداز تاريخ فسخ بعهده وي نمي باشد. بيمه گزار نيز چنانچه وجهي بابت حق بيمه تاقبل از تاريخ فسخ بدهكار باشد مديون پرداخت آن خواهد بود و چنانچه حادثه اي قبل از تاريخ فسخ اتفاق افتاده باشد بيمه گر نيز مكلف به پرداخت آن مي باشد .

بیمه دارای انواع و اقسام مختلفی است که دو گروه اصلی آن عبارت‌اند از بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های بازرگانی.

بیمه یکی ازشیوه‌های مدیریت ریسکمی‌باشد (انتقال ریسک به فرد یا سازمان دیگر).

تاریخچه بیمه در ایران

سابقه فعالیت بیمه در کشور به صورت غیررسمی حدود یک قرن است است. اما نخستین بار در سال ۱۲۸۹ خورشیدی دو شرکت بیمه امریکایی به تاسیس نمایندگی در ایران پرداختند. نخستین قانونی که در ایران درخصوص شرکت‌های بیمه به تصویب رسید قانون مربوط به ثبت شرکت‌ها تصویب شد. تاسیس شرکت سهامیبیمه ایراندر تاریخ پانزدهم آبانماه 1313و همچنین تصویب قانون بیمه در هفتم اردیبهشت ۱۳۱۶ را باید نقطه آغازتحولات بازار بیمه ایران دانست. با تصویب این قانون در حدود ۱۰ شرکت بیمه خارجی شعب و نمایندگی‌های خود در ایران را ثبت کردند. درسال ۱۳۲۹ خورشیدی نخستین شرکت بیمه خصوصی ایرانی با نام "بیمه شرق " تاسیس شد. در سال 1340 خورشیدی بیمه مرکزی ایرانتاسیس شد.

اصول بیمه

بیمه دارای اصولی است که عبارت‌انداز:

1. 1.  اصل غرامت یا زیان:شرکت بیمه متعهد است در صورت بروز خسارت به فردی خسارت وی را جبران میکند تا حدی که به حالت قبل از حادثه برگردد .این اصل صرفا در بیمه اموالی و اشیاء و مسئولیت حاکم است . چون ارزش افراد قابل تقویم نیست صرفا در مورد بیمه درمان اشخصا قابل اجرا می باشد .

تعهد بیمه گر نباید کمتر یا بیشتر از خسارت واقعی باشد . این اصل باعث کاهش تقلبات عمدی و غیر واقعی میشود . این اصل با بیمه مضاعف و درجه تقصیر بیمه گذار و بیمه های اموالی دست خوش تغییر میشود.

1. 1.  اصل حد اعلای حسن نیت:این اصل برای طرفین میباشد هم بیمه گذار و هم بیمه گر : بیمه گذار باید کلیه اطلاعاتی را که جوانب و خطرات را ارزیابی میکند در اختیار بیمه گر قرار میدهد هر گاه مشخص شود یکی از طرفین اصل صداقت را رعایت نکرده حق فسخ برای طرف دیگر ایجاد میشود .
2. 2.  اصل نفع بیمه ای:علاقه و نفعی است که هر فردی برای حفظ و بقاء مال یا شخص بیمه شده دارد این اصل در تمامی انواع بیمه جاری میباشد باید مال یا شخص شناخته شده باشند کسی محق به دریافت خسارت میباشد که ذیفنع مال باشد.
3. 3.اصل علت نزدیک:مبتنی بر رابطه مستقیم وقوع حادثه و خسارت وارده است

بیمه گذار در اندیشه دریافت خسارت از بیمه گر است باید نشان دهد که بین وقوع حادثه و خسارت وارده رابطه علت و معلول مستقیمی وجود دارد علت نزدیک خسارت با حادثه انجام یافته رابطه مستقیم وجود دارد یعنی اینکه خسارت در نتیجه وقوع حادثه بیمه شده وارد آمده باشد.

1. 1.  اصل مشارکت
2. 2. اصل تعدد بیمه
3. 3.اصل جانشینی:بیمه گر در قبال پرداخت خسارت جانشین بیمه گذار قرار می گیرد ( ماده 30 قانون بیمه ) و پیگیری و طرح دعوی به بیمه گر واگذار خواهد شد بنابر این بیمه گذار حق مراجعه به عامل حادثه را ندارد .

در صورت عدم رعایت اصل جانشینی بیمه گذار علاوه بر دریافت خسارت از بیمه گر به عامل حادثه مراجعه میکند و همچنین موجب تضییع حقوق بیمه گر به جهت عدم رعایت قواعد حتی بلحشاظ محاسبه بهای ریسک بر مبنای افدامات بیمه گذار خواهد شد . مچنین باعث ایجاد بی نظمی در جامه و سود بیمه گذار از عملیات بیمه ای میگردد .اصل جانشینی فقط در بیمه اموال و مسئولیت و در بیمه اشخاص صرفا در بیمه های درمان جاری است این اصل با اصل غرامت ارتباط مستقیم و محتوایی دارد .

1. 1.  اصل داوری:بیمه گر و بیمه گذار در صورت بروز هر گونه اختلاف ، بویژه از لحاظ فنی ، ترجیح می دهند که با توافق و سازش مساله را حل کنند . طرفین قرارداد بویژه بیمه گر ، به طرح دعوا در دادگاه علاقه ای ندارند ، زیرا مراحل رسیدگی طولانی است و به اعتبار و حسن شهرت شرکت بیمه نیز ممکن است لطمه وارد شود.

انواع بیمه

بیمه‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• اشخاص
• اموال
• مسئولیت

و برخی بیمه های خاص نیز اخیراً" در ایران بوجود امده است.

بیمه اشخاص شامل

1. 1.عمر
2. 2.حادثه
3. 3.درمان

بیمه اموال شامل

1. 1.بیمه اتومبیل( شخص ثالث ، بدنه )
2. 2. آتش سوزی
3. 3.بیمه های مهندسی
4. 4.بیمه حمل و نقلصادرات ، واردات ، ترانزیت ، داخلی

بیمه مسئولیت

بیمه های مسئولیت دارای انواع مختلفی است که برخی از آنها عبارتند از

1. 1.مسئولیت کارفرما درقبال کارکنان
2. 2.مسئولیت حرفه‌ای پزشکان و پیراپزشکان
3. 3.مسئولیت مدنی مدیران و مسئولان فنی بیمارستانها - کلینیکها و درمانگاهها
4. 4.مسئولیت در مقابل همسایگان مجاور ناشی از سرایت آتش سوزی و انفجار

بیمه های خاص شامل

1. 1.بیمه مرهونات بانکی (وامهای بانکی)
2. 2.بیمه نامه پول در صندوق
3. 3.بیمه شتر مرغ
4. 4.بیمه اسب